برخي كودكان به صورت ذاتي
در برقراري ارتباط خوب و موثر، توانمندند و حتي از دوران شيرخوارگي در
مواجهه با مراقبان، واكنش‌هاي خوشايند و جالب توجهي از خود بروز مي‌دهند...
اين امر باعث جلب‌توجه ديگران ميشود و چه بسا بزرگ‌ترها ترجيح مي‌دهند
زمان بيشتري را با چنين كودكاني سپري كنند، اما كودكاني هم هستند كه از
همان ابتدا رفتارهاي اجتنابي دارند و اضطراب زيادي در مواجهه با بزرگسالان،
به‌خصوص غريبه‌ها از خود نشان مي‌دهند و به والدينشان مي‌چسبند. حتما شما
ترجيح مي?دهيد فرزندتان جزو گروه اول باشد، با دكتر محمدرضا كاظمي،
فوق‌تخصص روان‌پزشكي كودك و نوجوان و عضو هيات علمي دانشگاه در مورد چگونه
اجتماعي کردن كودكان گفت‌وگو كرده‌ايم.
مهارت اجتماعي چيست و چه تاثيري در روابط كودك با ديگران دارد؟
مهارتهاي اجتماعي شامل مجموعه رفتارهاي اكتسابي - آموختني كودك است كه
باعث ميشود تعامل بهتري با ديگران داشته باشد و در مواجهه با آنها
واكنش‌هاي مقبولي بروز دهد و ارتباط مناسبي برقرار كند. توانايي برقراري
ارتباط مناسب و مثبت باعث ميشود كودك بازخورد خوبي بگيرد و به افزايش
اعتماد به نفس و مقبوليت او در جمع همسالان و بزرگسالان منجر ميشود.
توانمندي‌ها عمدتا اكتسابي هستند و فرد آنها را در طول زمان فرامي‌گيرد
البته عواملي از قبيل ارث و ژنتيك، شرايط جسماني، وضعيت خانوادگي و اجتماعي
و شرايط محيطي و رواني نيز در داشتن مهارتهاي اجتماعي تاثيرگذار است.
چطور مي‌توانيم اين مهارت را در كودكانمان ايجاد كنيم؟
برخي كودكان مهارت‌ها را به سادگي ياد مي‌گيرند و به نظر مي‌رسد
استعدادي ذاتي در فراگيري آنها دارند در حالي كه برخي ديگر بايد آموزش
بيشتري ببينند و بيشتر در اين زمينه تمرين كنند. آنها به روش‌هاي آموزشي -
درماني خاص براي پيشرفت و ارتقاي توانايي‌ها نياز دارند. كودكان مبتلا به
اختلال‌هاي روان‌پزشكي خاص مثل اوتيسم و آسپرگر، دچار ضعف شديد و پايه‌اي
در مهارتهاي ارتباطي و اجتماعي هستند و حتما به درمان خاصي نيازمندند چون
مشكل‌هاي جسماني مانند ضعف شنوايي و اشكال گفتاري هم باعث ضعف مهارت
ارتباطي خواهد شد. اگر مشكل جسماني زودتر رفع شود، مهارت‌ها بهتر و سريع‌تر
كسب ميشود.
نقش خانواده‌ها در بهبود اين مهارت كودك، چه در کودکان بيمار و چه سالم، چقدر است؟
در خانواده‌هايي كه معاشرت و تعامل محدودي دارند و اصولا نحوه تعامل
اعضاي خانواده با يكديگر نامناسب است، فضاي مناسب و لازم براي تمرين اين
مهارت‌ها براي كودك وجود ندارد بنابراين كودك دچار ضعف ارتباطي خواهد شد.
شرايط بد اقتصادي و اجتماعي هم بالقوه مي‌تواند باعث بروز اين ضعف شود. در
اين شرايط، به‌خصوص اگر در خانواده فرزندان متعدد و با سنين نزديك به هم
باشند، ممكن است توجه به كودكان كم شود و والدين درگير مشكل‌ها و
اختلاف‌هاي خانوادگي و معضلات اقتصادي- اجتماعي، فرصتي براي آموزش كودكان
ندارند و اين بچه‌ها معمولا آداب معاشرت را ياد نمي‌گيرند.
چگونه مي‌توان مهارتهاي اجتماعي را در بچه‌ها تقويت كرد؟
مهارتهاي ارتباطي و اجتماعي 2 جزو اصلي و اساسي دارند؛ جزو اول مهارت
ارتباط كلامي است و جزو دوم مهارتهاي غيركلامي. مهارتهاي كلامي شامل
استفاده مناسب از لغات و عبارت‌هاي متناسب در برخوردها و تعاملات است؛ هرچه
دايره لغت‌هايي كه كودك بلد است بيشتر باشد و بهتر بتواند از كلمات
استفاده كند، ارتباط كلامي بهتري برقرار خواهد كرد و بزرگسالان هم تمايل
بيشتري به صحبت با چنين كودكي خواهند داشت. اين مهارت باعث تقويت شنيداري و
گفتاري ذخيره كلامي‌اش خواهد شد. براي تقويت اين مهارت والدين مي‌توانند
داستاني را براي كودك تعريف كنند و از او بخواهند تا همان داستان را براي
ديگران تعريف كند. تهيه نوار صوتي دلخواه كودك (مثل نوار قصه) هم باعث
تقويت كلامي او خواهد شد. مهارتهاي ارتباطي غيركلامي كه گاهي از آنها به
عنوان زبان بدن ياد ميشود، شامل حركت‌هاي دست‌ها و رفتارهاي بدني و
غيركلامي است كه روي ارتباط اجتماعي تاثير مي‌گذارد.
تماس چشمي مناسب هنگام صحبت نيز باعث تسهيل ارتباط ميشود. تغيير چهره
متناسب با گفتار طرف مقابل احساس خوبي در فرد ايجاد مي‌كند مثلا با تغيير
ساده در اجزاي صورت مي‌توانيم به طرف مقابل نشان دهيم به صحبت او توجه
مي‌كنيم و از اين طريق مي‌توان همدلي خود را ابراز كرد. رعايت فاصله مناسب،
فشردن دست، لبخند، حركات چشم و همه مواردي از اين قبيل اگر به شكل مناسب و
در زمان مناسب و با رعايت ادب انجام شوند، به برقراري ارتباط بهتر كمك
مي‌كنند و كودكان هم بايد با تمرين و الگوبرداري، اين آداب را بياموزند.
مگر ارتباط غيركلامي را هم مي‌توان به كودك آموزش داد؟
بله، كودك بايد به‌تدريج با آداب معاشرت و رعايت ادب آشنا شود. اين
آموزش گاهي برحسب شرايط سني و محيطي تغيير مي‌كند. از همان ابتدا بايد
مهارتهاي ارتباطي معمول مانند سلام‌كردن، احوالپرسي، گرم گرفتن، رعايت ادب
و ارتباط تمرين شود. والدين بايد در قالب بازي به كودك بياموزند با آنها و
همسالان خود ارتباط برقرار و با محيط و آدم‌هاي اطراف سازگاري پيدا كند.
اصلي‌ترين راه آموزش مهارتهاي اجتماعي، الگوبرداري از بزرگسالان به
خصوص مراقبان اصلي و والدين است. بزرگ‌ترها هميشه بايد مراقب رفتار خود
باشند. گاهي لازم است براي تقويت رفتار اجتماعي كودك، پاداشي برايش در نظر
گرفت اما اگر كودك رفتار نامناسبي داشت يا كلام زشتي را به زبان آورد،
خنديدن به او باعث تقويت رفتار غلطش خواهد شد.
منبع:سلامت
