بارداري طبيعي با وجود پنج شرط زير امكان پذير است: در زمان و محيط هورموني مناسب يك يا چند تخمك سالم و بالغ از تخمدان رها شود. محيط فيزيكي و شيميايي لازم براي عبور اسپرم از مجراي تناسلي فراهم باشد. اسپرم بالغ، سالم و فعال در داخل يا دهانه رحم قرار گيرد. لوله‌هاي رحمي براي عبور اسپرم و تخمك، سالم باشند. براي لانه گزيني جنين، رحم سالم و داراي ضخامت كافي باشد.
عدم باردار شدن بعد از يكسال بدون سابقه استفاده از روش‌هاي جلوگيري از بارداري نشانه نازايي است. شايعترين نوع نازايي، نازايي مردانه است و حدود 30درصد از همه نازايي ها، منشا چندگانه دارند.
عوامل نازايي
عوامل مردانه: شايعترين علت، بيماري مادرزادي واريكوسل يا اتساع وريدهاي بيضه است. واريكوسل در 15درصد از افراد عادي و 40 درصد از مردان نازا وجود دارد.
علل مهم ديگر عبارتند از: عدم نزول بيضه، انسداد مجرا، كمبود هورمون، تعداد كم يا حركت ضعيف اسپرم‌ها، كم كاري تيروييد، التهاب پروستات، انزال زودرس، برخي از داروها مانند سايميتيدين و ضدافسردگي‌ها، الكل و سيگار. البته عواملي از قبيل گرما، مواد شيميايي، پوشيدن لباس زير تنگ، نشستن طولاني مدت و رانندگي نيز بر عملكرد بيضه اثر منفي دارند.
بيماري واريكوسل از راه‌هاي مختلف از جمله بالارفتن درجه حرارت بيضه در اثر كاهش جريان خون وريدي مي‌تواند سبب ناباروري مردان شود. گرما بر عملكرد بيضه و تعداد و حركت اسپرم‌ها اثر مخرب دارد. چاقي نيز در مرد و زن اثر منفي دارد. مصرف سيگار و مواد مخدر اثرات سوء فراوان بر عملكرد بيضه داشته و بيماري واريكوسل را تشديد و حركت، تعداد و احتمالا شكل اسپرم را نيز مختل مي‌كند.
عوامل زنانه: آزادشدن دوره‌اي تخمك براي بارداري ضروري است. ساير عوامل مؤثر عبارتند از ريتم قاعدگي، دماي پايه بدن، فاكتورهاي تخمدان، لوله رحم، واژن و اندومتريوز (وجود بافت رحم در مكاني غير از رحم.)
واژن و ترشحات آن در تغذيه، ذخيره و حركت تدريجي اسپرم‌ها به قسمت‌هاي بالاتر و محافظت آنها از محيط اسيدي واژن نقش مهمي دارد. مشكلاتي كه به نازايي ناشي از عدم تخمك‌گذاري مربوط هستند عبارتند از: سندرم تخمدان پلي كيستيك، نارسايي زودرس تخمدان، افزايش هورمون پرولاكتين، اختلال تيروئيد و نقايص فاز ترشحي و اختلال سيستم ايمني مثل ويتيليگو (لك و پيس)، كم كاري پاراتيروئيد، ديابت، كم خوني، نارسايي غده‌هاي تيروئيد و فوق كليه.
عوامل رحمي بيشتر باعث سقط جنين مي‌شوند تا نازايي. فيبروم‌ها و اندومتريوز از علل مهم رحمي در نازايي مي‌باشند.
درمان: از روش‌هاي درمان دارويي، جراحي و تلقيح درون‌رحمي و لقاح خارج رحمي و تزريق اسپرم به داخل تخمك استفاده مي‌شود. از درمان‌هاي كمكي و لقاح خارج رحمي براي زوج‌هايي كه داراي يكي از 3 مشكل زير هستند استفاده مي‌شود: زن بارور باشد ولي به علت كاهش حجم مايع، تعداد و يا تحرك اسپرم، لقاح صورت نگيرد. اختلال در ترشحات رحم وجود داشته باشد يا بيماري‌هاي زمينه‌اي منجر به ناباروري شود.
دكتر مهرانگيز توتونچي
منبع: جام جم
