رشد روزافزون جمعيت ، نياز به توجه ويژه دولت ها در تامين و توليد بيشتر
مواد غذايي مورد نياز که امروزه تحت عنوان « امنيت غذايي » مطرح مي شود ،
دارد . از سويي مواد غذايي داراي دو ويژگي اساسي مي باشند :
الف ) فصلي بودن توليد
ب ) فساد پذير بودن
اين
درحالي است که انسان ها به منظور رفع نياز تغذيه اي و تداوم حيات خود ،
احتياج به مصرف مواد غذايي در طول سال دارند . بدين لحاظ بسته بندي مواد
غذايي از اهميت خاصي برخوردار است .
بسته بندي چيست ؟
بسته
بندي محافظي است که علاوه بر حفظ سلامت کالا از توليد تا مصرف ، سبب جلب
مشتري نيز مي شود . البته امروزه از بسته بندي براي اطلاع رساني در خصوص
ويژگي هاي کالا نيز استفاده مي شود . به همين منظور شما مي توانيد از شکل
ظاهري کالا، رنگ ، حجم ، اندازه ، ظرفيت و ساير ويژگي هاي کالا مطلع شويد .
بسته بندي و بهداشت :
يکي از راه هاي حفظ
بهداشت مواد غذايي ، بسته بندي آنهاست ، زيرا بسته بندي علاوه بر جلوگيري
از نفوذ ميکروارگانيزم در مواد غذايي ، از ارتباط بي دليل و دست کاري
خريدار با مواد غذايي نيز جلوگيري مي کند . بدين ترتيب که بسياري از آلودگي
هاي فردي از طريق تماس دست با مواد غذايي ، دستگيره ها ، حوله ها ، با دست
فرد ديگر و ساير موارد منتقل مي شود ، لذا مناسب است به منظور جلوگيري از
انتقال آلودگي از فرد به مواد غذايي ، از دست زدن فرد آلوده به ماده غذايي
جلوگيري شود که بسته بندي خود يکي از راه هاي جلوگيري از اين گونه تماس ها
مي باشد .
ضمناً گاهي اوقات مشاهده مي شود که در برخي از فروشگاه ها ،
همزمان علاوه بر مواد غذايي نظير سبزيجات ( که برگ هاي آن مي تواند به شدت
آلوده باشد ) ، ساير مواد غذايي مانند گوشت ، مرغ و ماهي( که به شدت
فسادپذير هستند ) نيز به فروش مي رسد ، لذا در چنين فروشگاه هايي بسته بندي
مواد غذايي سريع فاسد شدني ( نظير گوشت ، مرغ و ماهي ) از آلودگي اين مواد
جلوگيري مي نمايد . بسته بندي و ضايعات :
ميکروارگانيزم
ها ، اصلي ترين عامل ضايعات مواد غذايي ، محسوب مي شوند . ميکروارگانيزم
به منظور حيات خود نياز به مصرف مواد غذايي دارند ، لذا به عنوان رقيب
انسان ها در دسترسي به مواد غذايي عمل مي کنند . البته طي مصرف مواد غذايي
توسط ميکروارگانيزم ها ، آن ماده غذايي از رده مصرف انساني خارج مي شود که
لقب « ضايعات » را به خود مي گيرد . پس مناسب است مواد غذايي از دسترس
ميکروارگانيزم خارج شوند که يکي از راه هاي جلوگيري از ضايعات ، بسته بندي
مواد غذايي است ، زيرا بسته بندي اين مواد از دسترسي ميکروارگانيزم ها به
غذا جلوگيري مي نمايد . لازم به يادآوري است که ميکروارگانيزم ها در همه جا
پراکنده مي باشند .
برخي از آنها براي حيات نياز به اکسيژن دارند و
برخي ديگر بدون نياز به اکسيژن ، حيات خود را ادامه مي دهند . همچنين اين
ميکروارگانيزم در دماهاي مختلف قادر به ادامه حيات هستند ، به گونه اي که
برخي از آنها دماهاي زير صفر درجه سانتيگراد و يا بالاي 100 درجه سانتيگراد
را تحمل مي نمايند و در شرايط مناسب به رشد خود ادامه مي دهند . از سويي ،
برخي از اين ميکروارگانيزم ها براي رشد و حيات خود نياز به رطوبت بالا
داشته و برخي به رطوبت پايين نياز دارند ، لذا مناسب است بسته بندي مواد
غذايي به گونه اي انجام شود که حتي الامکان موارد فوق را مدنظر قرار دهد و
به اين ترتيب تا حد ممکن از ضايعات سريع مواد غذايي جلوگيري نمايد . بسته بندي و سلامت کالا :
بسته
بندي علاوه بر جلوگيري از ضايعات و حفظ بهداشت مواد غذايي ، بايد به گونه
اي باشد که سلامت کالا را مد نظر قرار دهد . به طور کلي مواد غذايي طي حمل و
نقل دچار صدمات فيزيکي مي گردند . همچنين مواد غذايي تحت تاثير تغييرات
جدي قرار مي گيرند که مي تواند سبب افزايش رطوبت ، نرم شدن و به هم چسبيدن
مواد غذايي و يا کاهش رطوبت ، خشک شدن و چروکيدگي مواد غذايي گردد ، لذا
بسته بندي بايد به گونه اي انجام شود که ماده ي غذايي علاوه بر سلامت
بهداشتي و فسادپذيري ، از نظر سلامت ظاهري ( از جمله عدم ضرب ديدگي ،
فرسودگي ، پاره شدگي ، نرم شدن ، چروکيدگي و ... ) نيز مشکلي نداشته باشد
تا خريدار ، در زمان انتخاب مواد غذايي ، آن را انتخاب کند . بسته بندي و جلب مشتري :
همان
گونه که قبلاً بيان شد ، يکي از اصلي ترين دلايل بسته بندي مواد غذايي ،
جلب مشتري است ، به گونه اي که بسته بندي ، چشمک زدن کالا ( ماده ي غذايي )
به مصرف کننده ( خريدار ) مي باشد . لذا امروزه صنايع بسته بندي ، به
منظور جلب مشتري از رنگ ها ، طرح ها و ابعاد خاص استفاده مي نمايند تا در
جوامع ، اثرات قابل توجهي براي جلب مشتري است ، به گونه اي که بسته بندي ،
چشمک زدن کالا ( ماده غذايي ) به مصرف کننده ( خريدار ) مي باشد . لذا
امروزه صنايع بسته بندي ، به منظور جلب مشتري از رنگ ها ، طرح ها و ابعاد
خاص استفاده مي نمايند تا در جوامع ، اثرات قابل توجهي براي جلب بيشتري
داشته باشند . به عنوان مثال رنگ هاي قرمز با ويژگي تند در کشورهاي عربي
طرفداران بيشتري داشته و به کار بردن اين رنگ در بسته بندي مشتري بيشتري را
به هنگام خريد وسوسه مي نمايد . همچنين طرح روي بسته بندي نيز از عوامل
موثر در جلب مشتري به هنگام انتخاب کالا مي باشد .
بسته بندي مواد
غذايي بايد به گونه اي باشد تا مصرف کننده بتواند به آسان ترين روش از ماده
غذايي بسته بندي شده استفاده کند ، به عبارتي بسته بندي بايد به راحتي باز
و يا بسته شود تا مصرف کننده آن را انتخاب نمايد . به ويژه آنکه مصرف
کننده هاي امروزي انتظار دارند مدت زمان کمتري را صرف اين قبيل کارها
نمايند . بي شک بسته بندي هايي که در هنگام استفاده از محتواي آن ، راحتي
مصرف کننده را مد نظر قرار ندهند ، در انتخاب بعدي مورد استقبال قرار
نخواهند گرفت .
از سويي ، امروزه ابعاد بسته بندي ها از عوامل مهم در
انتخاب کالا توسط خريدار مي باشد ، به عنوان مثال ، دستگيره هاي موجود در
بسته بندي هاي شربت ميوه در انتخاب آن شربت توسط خريدار مدنظر قرار مي گيرد
، زيرا خريدار تمايل دارد بطري شربت ميوه را به راحتي و بدون زحمت خاصي
حمل نمايد . بسته بندي و راهنماي مصرف :
بسته
بندي يکي از راه هاي کمک به انتخاب کالا توسط خريدار است ، به گونه اي که
مصرف کننده مي تواند شکل کالاي خود را از طريق بسته بندي ، انتخاب نمايد .
بدين سبب اکثر توليد کنندگان سعي در کشيدن تصوير کالاي درون بسته بر روي
بسته بندي مي نمايند ، به عنوان نمونه تصوير بيسکويت ها بر روي بسته بندي
بيسکويت و يا ...
همچنين نوشتن ارزش تغذيه اي ماده غذايي بسته بندي شده ،
علاوه بر آگاهي دادن به خريدار ، انتخاب کالا را تسريع مي کند . همچنين
امروزه مناسب است اطلاعات تغذيه اي ارائه شده بر روي بسته بندي ها ، واقعيت
بيشتري داشته باشند و يا اطلاعات کامل تري را در اختيار خريدار قرار دهند ،
به عنوان مثال در حال حاضر خريدار در هنگام انتخاب گوشت چرخ کرده بسته
بندي شده ، نمي تواند درصد چربي گوشت چرخ کرده را به دست آورد .
نوشتن
شرايط نگهداري و يا شرايط پخت ماده غذايي بسته بندي شده بر روي بسته نيز مي
تواند کمک فراواني به نحوه ي نگهداري و روش پخت خريدار نمايد . ضمناً با
توجه به گستردگي کاربرد مواد غذايي ، با ارائه موارد مصرف ، مي توان به
خريدار در انتخاب کالا کمک نمود . از ديگر مواردي که بر روي بسته بندي ماده
ي غذايي بايد درج شود ، ميزان صحيح مصرف مي باشد و يا اينکه نوشته شود اين
ماده غذايي بسته بندي شده براي مصرف چند نفر و يا چند سروينگ مي باشد .
همچنين درج زمان توليد و تاريخ انقضا، به مصرف کننده در مصرف ماده ي غذايي
با کيفيت و با ارزش غذايي بالا کمک شايان توجهي مي نمايد . ضمناً درج
شناسنامه توليد کننده بر روي بسته بندي مواد غذايي ، به مصرف کننده اطمينان
مي دهد که کالاي مورد نظر در محل قابل قبول و تحت نظر متوليان سلامت کشور ،
توليد شده است . پس بسته بندي خود مي تواند به عنوان راهنماي مصرف کننده
عمل کند و به او در انتخاب صحيح کمک نمايد .
در حال حاضر ، در کشور ما
بيشتر مواد غذايي به ويژه محصولات کشاورزي ، بدون بسته بندي عرضه مي شوند .
شايد يکي از دلايل آن افزايش قيمت بسته براي محصولات است . از سويي ،
استقبال از مواد غذايي بسته بندي شده ، به دليل عدم اطمينان از اطلاعات
عرضه شده ، کمتر مي باشد . بنابراين بسياري از خريداران ، مواد غذايي را به
صورت غير بسته بندي شده خريداري و سپس در منزل به صورت اوليه بسته بندي مي
کنند و تا زمان مصرف در فريزر قرار مي دهند ، به همين دليل ، موارد زير را
بايد مدنظر قرار دهند :
1 ـ خروج هوا از بسته ماده غذايي
2 ـ درج تاريخ بسته بندي شدن ماده غذايي بر روي برچسب بسته بندي . 3 ـ درج نوع ماده ي غذايي بسته بندي شده و تعداد مصرف کننده بر روي برچسب بسته بندي .
نويسنده: مهندس مسيح انصاري
منبع: دنياي تغذيه شماره ي 87
