روانشناسی مُدرن

كتاب، كتابخواني و فرهنگ مطالعه يكي از بهترين پاسخ‌ها براي اين نگراني و سوالات است. هيچ همدمي بهتر از كتاب نمي‌تواند فرزندانتان را به رشد برساند و او را صاحب‌نظر و انديشه كند. فرزندتان با مطالعه داراي جهان‌بيني و آگاهي شده و در نتيجه در طول زندگي و در مواجهه با مشكلات مي‌تواند بهتر و هوشمندانه‌تر تصميم بگيرد.

با وجود همه اثرات مثبتي كه فرهنگ كتابخواني و مطالعه دارد، هنوز ​بين بسياري از خانواده‌ها اهميت و توجه به اين مساله در حاشيه قرار مي‌گيرد.

شايد اگر خانواده‌ها نيمي از نگراني و تمركزي را كه صرف دوستي‌ها، لباس و پوشاك، خورد و خوراك، رفت و آمدها و رفتار فرزندانشان مي‌كنند، صرف مقوله دوستي با كتاب و ترويج فرهنگ مطالعه​ بين آنها كنند، به شكل بهتري تربيت فرزندانشان را ضمانت خواهند كرد.

كتاب، بهترين دوست انسان‌هاست و آنچه را كه بايد ساعت‌ها و سال‌ها به فرزندان آموخت مي‌توان در قالب كتابي چند صد صفحه‌اي به آنها منتقل كرد. حتي خود والدين نيز در تربيت فرزندان مي‌توانند با مراجعه به كتاب‌هاي روان‌شناسي و تربيتي هوشيارتر عمل كرده و به نتايج خوبي برسند.

در واقع سرمايه‌گذاري فرهنگي با مطالعه و كتابخواني در فرزندان بهترين روش تربيتي عنوان مي‌شود، اما فرزندان براي مطالعه نياز به تشويق والدين دارند و اين مساله از سوي دانشمندان علوم مطالعه نيز به اثبات رسيده است. كارشناسان معتقدند اگر والدين در طول شبانه‌روز نيم ساعت براي مطالعه وقت بگذارند، فرهنگ كتابخواني و مطالعه در فرزندانشان چندين برابر مي‌شود.

عادت به مطالعه، غيبت و صحبت‌هاي بيهوده را كم مي‌كند، صميميت را در​ميان اعضاي خانواده افزايش مي‌دهد و فرزنداني بادانش، فهيم و قدرتمند به جامعه تحويل مي‌دهد.

توصيه روان‌شناسان خانواده اين است كه در برخي اوقات تلويزيون را خاموش كنيم، چراكه تلويزيون علاوه بر مزايايي كه دارد، معايبي نيز دارد كه از جمله آن به صفر رساندن روابط اعضاي خانواده و حتي كاهش‌دهنده روابط والدين در خانواده‌هاست. در واقع والديني كه مي‌خواهند فرزندان كتابخواني داشته باشند، بايد فضاي كتابخواني را در خانه ايجاد كنند.

در حالي كه بيشتر خانواده‌ها براي همه وسايل تزئيني خانه جا و مكان تعريف مي‌كنند، اتاق فرزندشان را با رايانه، كمد اسباب‌بازي‌ها و عروسك‌ها پر مي‌كنند، اما هيچ تعريفي براي كتابخانه ندارند.

كتابخانه در فرهنگ خانه‌داري برخي از ما ايراني‌ها بيشتر يك وسيله تزئيني محسوب مي‌شود. اگر در خانه‌اي جاروبرقي، ماشين لباسشويي و ظرفشويي و حتي لوازم غيرضروري مانند آخرين مدل تلويزيون‌هاي موجود در بازار يا انواع ظروف كريستال (كه ممكن است سالي يك بار هم استفاده نشود) وجود نداشته باشد، عجيب و غريب به نظر مي‌رسد، اما اگر كتاب و كتابخانه نباشد،​ طبيعي به نظر مي‌رسد.

بيشتر خانواده‌ها با ​ اين‌كه اهميتي براي كتاب و فرهنگ مطالعه قائل نيستند، اما مي‌دانند كه كتابخواني و فرهنگ مطالعه تا چه اندازه مي‌تواند براي فرزندانشان مفيد واقع شود.

با اين تفاسير بهتر است كودكان را از همان سنين خردسالي تشويق كنيم به داشتن كتابخانه و نگهداري آنها در قفسه‌هاي كتاب و در برخي اوقات از كودكان بخواهيم كه از آن كتاب‌ها براي ما قصه بگويند.

والدين براي ايجاد علاقه‌مندي كودكان به كتابخواني، بايد براي فرزندان خود كتاب بخرند. حتي خانواده‌ها مي‌توانند فضاي خانه را طوري تعريف كنند كه استفاده از كتابخانه و كتابخواني به صورت تفريح قلمداد شده و به يك برنامه روزانه تبديل شود. يكي از اولين كارهايي كه مي‌توان در خانه انجام داد، اهميت دادن به خواندن كتاب براي تمام اعضاي خانواده است.

والدين بايد زماني كه كودك راه رفتن و حرف زدن را آغاز مي‌كند، كتاب را در معرض ديد او قرار دهند. البته فرزندان نيز بايد والدين خود را مشتاق به مطالعه ببينند تا حس كنجكاوي و رغبت كافي براي رفتن به سوي كتاب در آنها به وجود آيد. اگر كودك لذت واقعي مطالعه و دانستن را حس كند، هرگز مطالعه را رها نخواهد كرد.

به اعتقاد كارشناسان، اگر مشاهده مي‌شود كه افراد جامعه كمتر به مطالعه كتاب توجه مي‌كنند، به دليل بي‌توجهي خانواده‌ها به مساله كتابخواني و مطالعه دوران كودكي فرزندانشان بوده است. خانواده‌ها نبايد نسبت به مطالعه كودكان خود بي‌تفاوت باشند، بلكه بايد در كتابخواني خود، آنها را نيز شريك و از همان كودكي آنها را به كتابخواني تشويق كنند.

بايد سعي شود در خانه كتابخانه ساده‌اي داير شود و خانواده‌ها اجازه استفاده از كتاب‌ها را به فرزندان خود بدهند كه اين مساله مي‌تواند نتيجه قابل توجهي در ايجاد انگيزه مطالعه براي آنها محسوب شود.

كتاب‌ مي‌تواند حس كنجكاوي و رسيدن به يك موضوع مفيد را در كودكان و نوجوانان ايجاد كند. بر اين اساس خانواده‌ها مي‌توانند كتاب را به عنوان دوست به فرزندان خود معرفي كنند.

با اين تفاسير اگر والديني واقعا به عادت مطالعه در فرزندان‌شان اهميت مي‌دهند، بايد خودشان اهل كتاب باشند و همراه فرزندان‌شان مطالعه كنند. والديني كه اهل كتاب هستند، بيشتر مي‌توانند اين علاقه را در فرزندا‌ن‌شان ايجاد كنند.

جالب است بدانيد حتي نتايج پژوهش‌هاي علمي نيز نشان مي‌دهد والدين هنگام خواندن كتاب، ارتباط فعال‌تر و پرشور‌تري با كودكان برقرار مي‌كنند. والديني كه علاقه‌مند به برقراري ارتباط بيشتر با كودكانشان به واسطه كتابخواني هستند، علاوه بر اين كه سطح خودآگاهي را در فرزندانشان بالا مي‌برند، ميزان اعتماد و اطمينان را نيز در آنها افزايش مي‌دهند. عكس‌العمل‌هاي سازنده و مثبت از سوي والدين مانند كتابخواني، به كودكان ياد مي‌دهد كه آنها مي‌توانند روي محيط خود تاثير بگذارند.جالب است بدانيد كه به اعتقاد كارشناسان حتي لالايي كودكانه مادران نيز در ايجاد علاقه به كتابخواني در كودكان بسيار موثر و براي آينده آنان مهم و ارزشمند است. كتابخواني و مطالعه براي رشد و تعالي كودكان ضروري است.

گسترش وسايل ارتباط جمعي و ابزارهاي تكنولوژي، ديد و نگرش كودكان و نوجوانان نسل امروز را تغيير و اطلاعاتشان را درباره دنياي اطرافشان افزايش داده است. با وجود اين خانواده‌ها بايد اطلاعات خود را به روز كنند تا بتوانند از فرزندان خود مراقبت لازم را انجام دهند.

بنابراين اگر پدر و مادر اهل مطالعه و به روز كردن اطلاعاتشان باشند، فرزندان نيز به مطالعه گرايش پيدا مي‌كنند. والديني كه خود اهل كتاب نيستند اغلب فرزندان‌شان نيز به مطالعه و كتابخواني بي‌اهميت خواهند بود. در چنين خانواده‌هايي جاي كتاب به عنوان يكي از ارزشمندترين ابزارهاي فرهنگي هميشه خالي خواهد بود.

اگر به دنبال اين هستيد كه در خانواده خود ميزان مطالعه را افزايش دهيد بايد با روش‌هاي درستي شروع كنيد، مثلا براي شروع كتابخواني در كودكان كه ممكن است در ابتدا علاقه‌اي به كتاب نشان ندهند، بايد از كتاب‌ها، مجلات طنز و حاوي عكس و حتي نوارهاي صوتي يا سي‌دي استفاده كنيد.

درواقع شروع كتابخواني كودكان همراه با انتخاب كتاب‌هاي طنز و سرگرم‌كننده مي‌تواند عادت كتابخواني را از همان سنين خردسالي در كودكان ايجاد كند.

ناگفته نماند كه خود والدين به عنوان الگوي رفتاري مهم براي كودكان بايد اهل مطالعه باشند، چراكه اگر والدين از كتابخواني لذت ببرند كودكان نيز از آن لذت خواهند برد. در صورتي كه والدين بعد از خواندن كتاب بخشي از آن را با لذت تعريف كنند، كودكان دوست خواهند داشت كه همراه والدين خود مطالعه كنند.

والدين مي‌توانند در سنين خردسالي فرزندانشان داستاني را با اندكي تغيير و به صورت بلند و شمرده بيان كرده و هيجان‌هاي داستان را نيز در رفتار خود داشته باشند تا هيجان و جذابيت آن نزد كودكان افزايش يابد.

البته داستان‌هايي كه هم به صورت كتاب و هم به صورت فيلم منتشر مي‌شود و كودك با خواندن همزمان كتاب، فيلم آن را تماشا مي‌كنند، سبب افزايش علاقه كودكان به كتاب و كتابخواني مي‌شود.

والدين براي جذاب كردن كتاب‌هاي داستان براي كودكان مي‌توانند آنها را به شكل نمايش درآورده و حتي موقع خواندن كتاب و بسته به موقعيت و نقش داستان، صدايشان را تغيير دهند و سعي كنند همان نقش را اجرا كنند.

بدون شك جشنواره‌ها و نمايشگاه‌هايي كه در كشور برگزار مي‌شود، بدون تأثير نيست و نمايشگاه‌هاي كتاب نيز از جمله اقدامات مثبت فرهنگي كشور به شمار مي‌آيد كه تأثيرات بلندمدتي در جامعه فرهنگي كشور مي‌گذارد.

نمايشگاه‌هاي سالانه و دوره‌اي كتاب هر ساله باعث ارتباط مخاطبان كتاب با آثار جديد مي‌شود و برنامه‌هاي جنبي نمايشگاه‌هاي كتاب نيز در جذب مخاطبان جديد كتاب بسيار موثر است.

در واقع نمايشگاه‌هاي كتاب‌ مكان مناسبي براي تشويق كساني است كه كمتر به مطالعه علاقه‌مند هستند و افزايش برنامه‌هاي جنبي و دعوت از نويسندگان و شاعران مي‌تواند تاثيرات مهمي در مقوله كتابخواني داشته باشد.مسئولان نمايشگاه‌هاي كتاب مي‌توانند با يك آسيب‌شناسي دقيق از نمايشگاه و انجام فعاليت‌هاي تازه و ابتكاراتي نو در بالا بردن سطح مطالعه كشور موثر واقع شوند.به اعتقاد كارشناسان حوزه كتاب، با راه‌اندازي نمايشگاه‌هاي كتاب دسترسي افراد براي تهيه كتاب‌هاي مورد نياز افزايش پيدا مي‌كند؛ همچنين برگزاري نمايشگاه‌هاي كتاب زمينه ورود كتاب به سبد خانواده‌ها را فراهم مي‌كند كه اين حركت مي‌تواند فرهنگ كتاب و كتابخواني را ​ بين افراد خانواده بالا ببرد.

بر اين اساس، خانواده‌هايي كه خود اهل كتاب نيستند، اما علاقه دارند به جهت مسائل تربيتي كتاب را به خانه‌هاي خود بياورند، مي‌توانند همراه با فرزندان‌شان به نمايشگاه‌هاي كتاب رفته و ضمن آشنايي با كتاب‌ها با راهنمايي نمايندگان فروش آن، آنچه را كه نياز دارند و كتاب‌هايي كه مناسب فرزندان‌شان است، انتخاب و خريداري كنند.علاوه بر نمايشگاه‌هاي كتاب، والدين هر هفته يا هر ماه مي‌توانند كودكان خود را به كتابخانه‌هاي عمومي شهر برده تا كودك بتواند كتاب‌هاي مورد علاقه خود را انتخاب كند و والدين نيز مي‌توانند در اين انتخاب به فرزندان كمك كنند.

كتابخواني يك رفتار الگوبرداري شده و عادت رفتاري است كه مي‌تواند چه از سوي خانواده‌ها و چه از سوي فضاهاي آموزشي ترويج شود. بر اين اساس كارشناسان معتقدند كه بايد به كودكان و نوجوانان در مدارس در كنار خواندن كتاب‌هاي درسي نسبت به مطالعه غيردرسي توصيه شود. معلمان مي‌توانند همانند والدين و شايد بهتر از آنان عمل مي‌كنند، چراكه الگوي بسياري از كودكان معلمان هستند و اگر موضوع كتابخواني و فرهنگ مطالعه از طرف آنان مطرح شود تاثير بسيار خوبي خواهد داشت.

بايد تلاش شود كه ارتباط قوي‌تري بين معلمان، دانش‌آموزان و فرهنگ استفاده از كتابخانه در نظام آموزش و پرورش شكل بگيرد. بايد از كتابخانه‌هاي مدارس استفاده‌هاي بيشتري شود. در واقع توسعه‌ كتابخانه‌هاي ديجيتال و اينترنتي و ساير رسانه‌ها و حضور هر كدام در خانه‌ها، هيچ‌كدام متناقض با كتاب و كتاب هيچ جايگزيني ندارد.

كتاب ميراث گرانبهايي است و مهدكودك‌ها و مدارس نقش زيادي در حفظ و توسعه اين ميراث به عهده دارند. از طرفي هرچه كتاب بيشتري در اختيار بچه‌ها قرار گيرد، كتابخواني و مطالعه در ميان آنان با سرعت بيشتري رواج مي‌‌يابد؛ بنابراين در مهدكودك‌ها و مدارس ابتدايي، كتاب كودكان همچون اسباب‌بازي بايد در اختيار بچه‌ها قرار داده شود تا آن را همانند اسباب‌بازي لمس كرده و حتي مطالعه به ‌صورت بازي درآيد و رواج پيدا كند.