قرنهاست که طولاني ترين شب سال در خانه هاي ايرانيان با گرمي مراسم يلدا
برگزار مي شود مراسمي که هنوز گرمايش را به زندگي شهري ، عوض شدن روابط و
حتي فاصله ها نداده است ، براي نسل جديد با تازگي و هيجان همراه است و براي
نسل قديم ، غم شيرين گذشته را زنده مي کند.
در باورهاي قديم ، شب يلدا
طولاني ترين و تاريک ترين شب سال بود ، شب حمله اهريمن براي جلوگيري از
تولد خورشيد تلقي مي شد و مردم در اين شب به اميد تولد خورشيد بيدار مي
ماندند و شب زنده داري مي کردند. شب يلدا و به تعبيري شب چله ، آغاز چله
بزرگ است که از اول دي ماه تا 10 بهمن ادامه دارد و اين 40 روز نيز سردترين
روزهاي سال اند که براساس همان باور قديمي ، خورشيد تازه به دنيا آمده
بايد بزرگ شود و براي گرم کردن زمين نيرو به دست آورد. چله کوچک نيز از 10
بهمن تا 20 اسفند ادامه دارد و ازاين رو کوچک خوانده مي شود که سرماي هوا
در آن کمتر است.
«شب يلدا از سنتهاي زيبايي است که توانسته همراه با
دستاوردهاي جديد هنري و علمي دنياي نوين ، از گذشته هاي دور خود را حفظ
کند.» محمدرضا يوسفي ، نويسنده و محقق ادامه مي دهد: شب يلدا از جمله
سنتهايي است که به دليل نوآوري و زيبايي که در ذات خود دارد ، توانسته است ،
به رغم همراهي با گونه هاي متفاوت اجتماعي ماهيت خود را حفظ کند. وي به
ايسنا مي گويد: شب يلدا حلقه ارتباطي فصلي و نسلي است بنابراين از گذشته
هاي دور با انواع بازي در زندگي هاي شباني و روستايي همراه بوده است ؛ يعني
برپايي بازي هايي همچون «کوزه گلي» از سرماي زمستان و زندگي طولاني در
خانه ها خبر مي داد. يوسفي اظهار مي کند: نماد شب يلدا هندوانه است. ميوه
اي با پوشش سبز که درون آن قرمزي ويژه اي دارد و اين قرمزي نشان گرما و
خورشيد و نمادي از زندگي و حرکت است و اين سرخي در کنار برودت بويژه در
گذشته اهميت ويژه اي داشته است.
يلدا با حافظ
مصطفي
رحماندوست ، نويسنده و شاعر اعتقاد دارد تنها خانواده هاي بافرهنگ به سنت
حافظ خواني و شاهنامه خواني در شب يلدا وفادار مانده اند. وي مي گويد: شب
يلدا بر دو پايه استوار است ؛ خوردن ميوه ها و تنقلات که البته انتخاب هر
کدام از آنها فلسفه خاصي دارد و دور هم جمع شدن و گپ زدن که معمولا با حافظ
خواني همراه است.
وي معتقد است ، در گذشته هم فقط افراد فرهيخته و اهل
سواد و دانش اين شب را با حافظ خواني و شاهنامه خواني توام مي کردند ، چرا
که همه خانواده ها اهل سواد نبودند تا کارهايي مثل حافظ خواني برايشان
لذتبخش باشد. رحماندوست مي گويد: در حال حاضر نيز وضعيت کمابيش به همان
منوال است ، يعني به استثناي خانواده هايي که به فرهنگ و فکر اهميت مي دهند
، بقيه کماکان همان روش را دنبال مي کنند و بيشتر هم و غم خود را بر تقويت
شکمي قرار مي دهند. وي ادامه مي دهد: اگرچه بررسي تطبيقي در زمينه حافظ
خواني در گذشته و حال ممکن نيست ، ولي مي توان ادعا کرد در حال حاضر فقط
خانواده هاي بافرهنگ به اين جنبه شب يلدا مي پردازند. برعکس اين اظهارنظر،
محمد آقاپور ، مردم شناس ، معتقد است : مراسم حافظ خواني در اين شب متعلق
به طبقه خاص و اهل ادب و فرهنگ نيست ، چرا که تقريبا در تمام منازل ، کتاب
حافظ وجود دارد و نه فقط مختص اين شب نيست بلکه اصولا مردم به حافظ خواني و
فال حافظ اعتقاد دارند. به گفته وي ، در عامه مردم باور و اعتقاد به فال
حافظ بسيار قوي است. 
منبع: جام جم
