چکیده:
حاكمیت قانون در تمامی اركان نظام و سطوح
مختلف جامعه ، از اهداف و آرمان های مهم دانشجوی سیاسی است ؛ بر این اساس ،
یكی دیگر از ویژگی های دانشجوی سیاسی ، آگاه بودن از چارچوب های قانونی و
حقوقی فعالیت های سیاسی و رعایت این ضوابط در كلیه فعالیت های خویش است .
بدیهی است التزام به رفتار قانونی از یك سو ، نمایانگر مشروع پنداشتن نظام
ها و از سویی نشان از عقلانیت رفتاركنندگان است و هر نوع حركتی خارج از
ضوابط پذیرفته شده و قانونی ، نظیر خشونت و عدم تحمل سیاسی و ... ، نه تنها
با واكنش لایه ها و سطوح مختلف جامعه مواجه خواهد شد ، بلكه آثار زیان
باری را نیز برای دانشگاه ، مجموعه های دانشجویی و نظام اسلامی به دنبال
خواهد داشت
مشاركت سیاسی از مهم ترین و اساسی ترین مطالبات دانشجویی
كشور است و نظام اسلامی نیز همواره بر ضرورت فعالیت سیاسی دانشجویان و
مشاركت فعال و مثبت آنان در مباحث سیاسی تأكید دارد . بر این اساس " تبیین
دقیق سیاسی بودن دانشجو ، ضرورت و ویژگی ها و حدود آن در نظام اسلامی "
موضوع اصلی نوشته حاضر است كه در این زمینه تلاش می شود ، از مباحثی
پیرامون چیستی مشاركت سیاسی و عوامل و سطوح مختلف آن ، زندگی سیاسی
دانشجویان و عوامل و زمینه های مؤثر بر آن ، كاركردها و نقش دانشگاه و
دانشجو ، آموزه های اسلامی پیرامون ضرورت و چگونگی مشاركت سیاسی و ...
استفاده شود.یكم . تبیین سیاسی بودن دانشجو
دانشجوی
سیاسی مطلوب در نظام اسلامی ، به كسی گفته می شود كه در دانشگاه ، به درجه
بالایی از بینش و درك سیاسی رسیده ، در قبال سرنوشت خود ، جامعه و مسائل
سیاسی حساسیت لازم را نشان دهد . سیاسی بودن دانشجو بدین معناست كه یك
دانشجوی متعهد ، تنها نباید در محور مسائل فردی و شخصی خود متمركز باشد و
از رویدادهای جامعه و جهان غافل گردیده ، نسبت به آن بی تفاوت باشد ، بلكه
باید با اصول و مبانی منطقی و معقول ، به تحلیل حوادث و رویدادهای جهانی و
داخلی بپردازد و موضع مناسب و قاطع اتخاذ كرده و حساسیت لازم را دارا باشد .
آن گونه كه حضرت امام (ره) ، همواره از دانشجویان و دانشگاهیان انتظار
داشتند كه همچون ناظری بصیر و آگاه ، هوشمندانه و متعهدانه ، عملكردها و
تصمیم گیری ها را مدنظر گیرند و با نقادی دلسوزانه ، خطا و لغزش احتمالی را
گوشزد كنند و همچون مشاوران و كارشناسانی امین ، مساعدت خویش را از دست
اندركاران و مجریان امور دریغ نكنند .
همچنین در رخدادها و مراحل حساس و
تعیین كننده ای چون انتخابات ، همراه با دیگر بازوان فكری جامعه ، با
ارائه ملاك ها و معیارهای صحیح ، مردم را برای مشاركت و حضور مؤثر در
سرنوشت خویش مدد رسانند و در جهت گیری ها و خلق بسترهای اجتماعی – فرهنگی ،
تسهیل كننده راه تحكیم مقاومت ملی و انقلابی در برابر جهان خواران ، امت
اسلام را حامی و هادی باشند و به مدد قدرت فنی و دانش خویش ، در تشخیص و
افشای ترفندهای دشمنان ، لحظه ای درنگ به خود راه ندهند . مقام معظم رهبری
نیز تصریح می كنند كه " مسئولیت بزرگ دانشجویان بسیجی ، تحلیل درست ، بررسی
كارشناسانه و ریشه یابی مسائل اساسی كشور و جهان اسلام و حضور هوشیارانه ،
با نشاط و فعال در صحنه است " . مشاركت سیاسی
مهم
ترین و اساسی ترین خواست دانشجوی سیاسی ، " مشاركت سیاسی " است ؛ مشاركت
سیاسی (Political Participation) ، در اصطلاح سیاسی ، به معنای تلاش
شهروندان ، برای انتخاب رهبران خویش ، شركت مؤثر در فعالیت ها و امور
اجتماعی و سیاسی و تأثیر گذاشتن بر صورت بندی و هدایت سیاست دولت است .
در
واقع مشاركت سیاسی ، مجموعه ای از فعالیت ها و اعمالی است كه شهروندان به
وسیله آن ، در جست و جوی نفوذ یا حمایت از حكومت و سیاست خاصی هستند .
افراد یك جامعه به سه گونه مختلف ، با نظام سیاسی رابطه دارند :
1.
بعضی تنها به سابقه حمایت و حفاظت از دولت عمل كرده رفتار خود را بر اساس
نیازها و تقاضاهای حكومت تنظیم می كنند و در واقع مشاركت حمایتی (Support
Participation ) دارند.
2. برخی در تلاش برای اصلاح با تغییر نظام ، یا حداقل تصمیم و جهت نظام حكومتی هستند .
3.
برخی دیگر نیز ، بر خلاف دو گروه فوق ، مواضع انفعالی (Passive ) یا بی
طرفانه دارند . بعضی نویسندگان ، سه نوع رفتار سیاسی یاد شده را به دو دسته
عام مشاركت فعال و مشاركت انفعالی تقسیم كرده اند . سطوح مشاركت سیاسی
مشاركت
سیاسی شهروندان ، مفهومی سلسله مراتبی است ؛ از سطوح متعددی تشكیل شده و
تعیین كننده میزان شدت و ضعف مشاركت سیاسی افراد است . در یك جمع بندی ،
مهم ترین این سطوح عبارت است از :
1. رأی دادن و شركت در گزینش و انتخاب مسئولان سیاسی و اجتماعی.
2. آزادی بیان و شركت در تشكل های فعال سیاسی و نقد و ارزیابی عملكرد نهادها ، مسئولان و ساختار حكومتی .
3. نامزد شدن برای پست ها و كرسی های سیاسی و فعالیت آزاد انتخاباتی .
4. دخالت و مشاركت در تغییرات و اصلاحات درون ساختاری
5. اقدام و عمل برای تغییرات بنیادین نهادها و ساختارهای نظام حكومتی.
از
آنجا كه میزان تحقق سطح پنجم مشاركت سیاسی در مقایسه با سطوح دیگر ، بسیار
اندك است و معمولا مشاركت سیاسی ، دخالت ها ، فعالیت ها و مشاركت های درون
ساختار و نظام سیاسی است ؛ از این رو واژه " مشاركت سیاسی " غالبا در یكی
از چهار سطح نخست مشاركت به كار می رود . عوامل مشاركت سیاسی
عوامل
متفاوتی در میزان مشاركت سیاسی افراد و جوامع مختلف تأثیرگذار هستند . بر
اساس مدارك و شواهد فراوان ، مشاركت سیاسی در تمام سطوح ، بر طبق پایگاه
اجتماعی – اقتصادی ، تحصیلات ، شغل ، جنسیت ، سن ، مذهب ، قومیت ، ناحیه و
محل سكونت ، شخصیت و محیط سیاسی یا زمینه ای كه در آن مشاركت صورت می گیرد ،
تفاوت دارد . این عوامل معمولا در محورهایی نظیر وضعیت اقتصادی ، سیستم و
فرهنگ سیاسی و آداب و رسوم و باورهای دینی و مذهبی جمع بندی می گردد . دانشجویان و سیاست
بررسی
رابطه دانشجویان با سیاست و شناسایی عوامل و زمینه های مؤثر بر آن ، از
ابعاد مختلف قابل تحلیل و ارزیابی است ؛ از دیدگاه ماركوزه ، هابرماس ،
فوكو ، دانشجویان دارای سه ویژگی و خصیصه اصلی اند كه می توانند پتانسیل و
ظرفیت جنبش های اجتماعی
جدید باشند :
1. خصیصه سنتی ؛ دانشجویان جوان
هستند و جوانی برای خود ویژگی هایی دارد . عمده ترین ویژگی جوانی این است
كه سن هیجان ها و انرژی های متراكم است كه می خواهند ، این انرژی متراكم و
هیجان انباشته را در جایی تخلیه كنند ؛ از این رو سن دانشجویی سن مقتضی
تحرك و حركت های انقلابی است .
2. ویژگی معرفتی ؛ چون دانشجو با معرفت ها و اطلاعات تازه سر و كار دارد و از لحاظ روشی نیز متد انتقادی و تحلیلی را دنبال
می
كند ، به وضع موجود رضایت نمی دهد و با آن درگیر است . پرسش گر و انتقادگر
است و این ویژگی موجب می شود كه دانشجو به عنوان محور اصلی تحركات اجتماعی
شناخته شود .
3. دانشجو محافظه كار نیست ؛ كسانی چون ماركوزه و دیگران
می
گفتند كه طبقات اجتماعی ، به علت وابستگی به كار ، شغل و درآمد ، محافظه
كاراند ، اما دانشجو چون كار و اشتغال ندارد ، محافظه كار نیست ؛ آرمان
خواه است و در راه آرمانش هزینه
می كند و به هزینه كردن ، راحت رو می آورد .
از
نظر اقتصادی و اجتماعی ، دانشجویان در جوامع معاصر ، گروه های حاشیه نشینی
هستند كه در طی دوران دانشجویی ، جایگاهی در درون شیوه تولید و متن روابط
اقتصادی جامعه ندارند و به عنوان نیروی كار فوق العاده آینده ، از منابع
بخش عمومی یا بخش خصوصی ارتزاق می كنند .
از منظر اجتماعی ویژگی های
زندگی دانشجویی عبارت است از : دورافتادگی از خانواده ، احساس گسیختگی و
آزادی در انتخاب راه زندگی ، زندگی دسته جمعی در خوابگاه ها ، زندگی
نامطلوب جنسی و تراكم انرژی جنسی – حیاتی ، دورافتادگی از متن واقعی زندگی
اجتماعی .
چنین شرایطی در كنار بهره مندی از سن جوانی همراه با شور ،
هیجان و تحرك ، وارد شدن در جرگه روشنفكری به دلیل آغاز به تحصیلات عالی و
آشنایی نزدیك و نسبتا نظام مند با مسائل اجتماعی و سیاسی ، بهره مند بودن
از فرصت تحلیل های دسته جمعی خوابگاهی پیرامون شرایط اجتماعی و سیاسی داخلی
و جهانی و ... ، جنبش های دانشجویی را در وضعیتی قرار می دهد كه اغلب
خصلتی آرمانگرایانه می یابند .
اساسا نوع زیست دانشجویی به گونه ای است
كه زمینه ای مساعد برای پیدایش جنبش های اجتماعی ضد سنتی ، عدالت خواهانه و
آرمانگرایانه پدید می آورد . در حقیقت تجمع بخشی از نیروهای آگاه جامعه كه
از سطح تحصیلی نسبتا بالا و روحیه كنكاش و بررسی علمی برخوردارند ، وضعیت
سیاسی ، اقتصادی ، فرهنگی و روند مناسبات اجتماعی را در معرض نقادی دانشجو و
دانشگاه قرار
می دهد. ذهن نقاد و حساس دانشجو ، وی را به تفكر و تأمل
نسبت به مشكلات جامعه می كشاند ؛ به این معنی كه میزان مشكلات موجود در
جامعه ، بر میزان شدت یا كاهش انتقادها ، اعتراض ها و فعالیت سیاسی
دانشجویان تأثیر دارد. هر چه مشكلات اقتصادی ، اجتماعی ، سیاسی و فرهنگی
بیشتر باشد ، میزان اعتراض ها و انتقادهای دانشجویان نیز بیشتر و رادیكال
تر خواهد بود و به عكس ، چنانچه میزان مشكلات بزرگ در جامعه كمتر باشد ،
جنبش های دانشجویی نیز اصلاحات و انتقادهای محدودتری خواهند داشت .
از
منظر فرهنگی و سیاسی نیز در جوامعی كه نظام ارزشی ، اجتماعی و سیاسی آنان ،
آمیختگی تنگاتنگی با دین و آموزه های دینی داشته باشد ، و دخالت در سیاست
را از وظایف فردی و اجتماعی بداند و نظام حاكم نیز بر مشاركت و حساسیت
دانشجویان در امور سیاسی تأكید داشته ، زمینه های مناسب را فراهم آورد ،
دانشجویان انگیزه بیشتر و جدی تری در قبال تحولات سیاسی داشته ، بر ارتقای
كمی و كیفی مشاركت سیاسی آنان به شدت تأثیرگذار است .دوم . ضرورت سیاسی بودن دانشجو
در
مورد سیاسی بودن دانشجو و اینكه آیا لازم است ، دانشجو علاوه بر فعالیت
های علمی و پژوهشی خویش ، مشاركت سیاسی داشته باشد ؛ سه تفكر وجود دارد:
1.
عده ای مخالف سیاسی بودن دانشجو و هر گونه فعالیت سیاسی او هستند و به
فرموده مقام معظم رهبری ، " در محیط دانشگاه ، بعضی ها حوصله حركت ندارند ؛
می گویند بگذار كارها را بكنیم ، درسمان را بخوانیم ، زودتر این ورق پاره
را بگیریم و مثلا دنبال كاری برویم ... اینها مشمول ... بیداری ، خیزش و
حركتی كه عنوان دانشجویی دارد ، نیستند .
2. برخی دانشجوی سیاسی پیرو و
كاملا فاقد درك و بینش سیاسی می خواهند تا به عنوان ابزاری ، افكار آنها
را در سطح دانشگاه تبیلغ كند و به اصطلاح به عنوان " توپخانه و مهمات سیاسی
" عمل كند . ترویج كنندگان چنین تفكری ، عموما جریان های سیاسی ، احزاب و
باندهایی هستند كه تنها در پی كسب قدرت ، به هر وسیله بوده ، با استفاده از
جایگاه مهم دانشگاه و موقعیت حساس دانشجویان ، اهداف نامشروع و غیرقانونی
خود را حتی با نادیده گرفتن امنیت و منافع ملی ، در جهت تضعیف نظام اسلامی و
مردمی كشورمان تعقیب می كنند .
3. دسته سوم با رویكردی واقع بینانه ،
به جایگاه دانشگاه و دانشجو و نقش مهم آن در ساختارهای اساسی كشور ، بر
ارتقای سطح بینش و تحلیل سیاسی دانشجویان ، حفظ استقلال و مشاركت سیاسی
مناسب با نقش و كاركردهای دانشجویی ، تأكید و اهتمام دارند.مهم ترین دلایل
در یك جمع بندی ، مهم ترین دلایل ضرورت سیاسی بودن و لزوم مشاركت سیاسی دانشجو عبارت است از :یكم . آموزه های اسلامی
در
نگاه دینی و با مراجعه به نصوص و مبانی اسلامی ، مشاركت سیاسی و حساسیت به
امور جامعه ، به عنوان یك حق ، وظیفه و تكلیف همگانی ، مورد اهتمام آموزه
های دینی مبین اسلام است كه در
آموزه های متعددی نظیر مقام خلیفة الهی
انسان ، بیعت با حاكم ، امر به معروف و نهی از منكر ، عنصر مشورت ، پاسخ
گویی والیان و حاكمان به مردم و نظارت بر قدرت سیاسی و ... ، تبیین گردیده
است .
بر اساس جهان بینی اسلامی و آیه شریفه " انی جاعل فی الارض خلیفه
" ؛ انسان ، جانشین خدا در زمین و موجودی آزاد و خودمختار است و این آزادی
و اختیار ، آن گاه كه با آگاهی و قدرت قرین گردد ، مسئولیت را به بار می
آورد . از این منظر انسان در برابر خدا ، خود ، انسان های دیگر و طبیعت
مسئول است . شهید صدر در تفسیر آیه فوق می نویسد : خلافت انسان در قرآن ،
در حقیقت شالوده حكومت انسان بر هستی است و حكومت میان مردم ، همه از ریشه
همان خلافت سرچشمه می گیرد : " حق حاكمیت ملی " نیز به عنوان خلیفة الله
بودن انسان ها می تواند مشروع و قانونی باشد .
این مسئولیت از سویی
موجب می شود كه انسان در قبال سرنوشت ، كمال و سعادت خویش احساس وظیفه كند و
از سویی دیگر ، چون به تعامل و تأثیر و تأثر خود با اجتماع واقف است ، خود
را نسبت به اجتماع مسئول بداند . پیامبر گرامی اسلام (ص) می فرماید : "
الا كلكم راع و كلكم مسئول عن رعیته " ؛ شما همه ناظر و راهبر و نسبت به
یكدیگر مسئول هستید . علامه محمدتقی جعفری ، آموزه دینی شورا و مشورت را
نشانه جایگاه خاص مردم در تعیین سرنوشت شان
می داند. برخی مفسران نیز ،
نقش اراده و اختیار انسان را در تعیین سرنوشت سیاسی خویش فراتر از بحث شورا
، به كلیه مباحث اجتماعی قرآن و فقه سیاسی تسری می دهند .
از سوی دیگر
، مشروعیت حكومت دینی امری الهی بوده ، به قبول و نفی مردم بستگی ندارد ؛
اما در عین حال ، مقبولیت حكومت كه از رهگذر رضایت عمومی و مشاركت همگانی
در قالب بیعت مردم با رهبر جامعه محقق می شود ، همواره مورد اهتمام
پیشوایان دینی بوده و در فقه سیاسی اسلام مورد توجه و بحث قرار گرفته است .
چنان كه حضرت علی (ع) هنگام بیعت مردم با وی ، حق حاكمیت و تعیین حاكم را
از حقوق اختصاصی و مسلم مردم عنوان كرده و می فرماید :
" ای مردم !
تعیین حاكم جزء حقوق شماست و كسی نمی تواند بر مسند حكومت بنشیند ، مگر
آنكه شما او را انتخاب كنید . من به عنوان حاكم ، تنها امین و كلیددار شما
هستم " . حضرت امام (ره) نیز تصریح می كند : " از حقوق اولیه هر ملتی است
كه باید سرنوشت و تعیین شكل و نوع حكومت خود را در دست داشته باشد " .
بالاخره
اینكه از مهم ترین حقوق دولت بر مردم و از وظایف سیاسی افراد در جامعه ،
مسئولیت نظارت و نصیحت زمامداران و حكومت اسلامی است .
بنابراین ، از
منظر دینی و با مراجعه به نصوص و مبانی اسلامی ، مشاركت سیاسی فعال و
حساسیت نسبت به سرنوشت خود و جامعه ، نه تنها یك حق ، بلكه یك تكلیف حتمی ،
ضروری و " ارزشی مطلوب " برای دانشجویان و عموم جامعه است . دوم . حقوق اساسی
اصول
متعدد قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، مشاركت سیاسی آحاد مردم را به
رسمیت شناخته و راهكارهای تحقق آن در نظر گرفته شده است . چنان كه در اصل
پنجاه و ششم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می خوانیم : " حاكمیت مطلق بر
جهان و انسان از آن خداست و هم او ، انسان را بر سرنوشت اجتماعی خویش حاكم
ساخته است . هیچ كس نمی تواند این حق الهی را از انسان سلب كند ، یا در
خدمت منافع فرد یا گروهی خاص قرار دهد و ملت این حق خداداد را از طرقی كه
در اصول بعد می آید ، اعمال می كنند " . در اصل ششم نیز آمده است : " در
جمهوری اسلامی ایران ، امور كشور باید ، به اتكای آرای عمومی اداره شود ؛
از راه انتخابات ، رئیس جمهور ، نمایندگان مجلس شورای اسلامی ، اعضای
شوراها و نظایر اینها یا از راه
همه پرسی " اصل بیست و ششم قانون اساسی نیز این گونه مقرر
می
دارد: " احزاب ، جمعیت ها ، انجمن های سیاسی و صنفی و انجمن های اسلامی یا
اقلیت های دینی شناخته شده آزادند ، مشروط به اینكه اصول استقلال ، آزادی ،
وحدت ملی ، موازین اسلامی و اساس جمهوری اسلامی را نقض نكنند . هیچ كس را
نمی توان از شركت در آنها منع كرد یا به شركت در یكی از آنها مجبور ساخت " .سوم . كاركردهای اجتماعی
تبیین
كاركردهای دانشگاه ، به عنوان یكی از مهم ترین بخشهای ساختار فرهنگی كشور و
نقشی كه دانشجو در این زمینه به عهده دارد ؛ به خوبی مبین ضرورت مشاركت
سیاسی دانشجویان است ؛ از دیدگاه اندیشمندان علوم اجتماعی و سیاسی كه به
تبیین و بررسی ساختارهای نظام اجتماعی ، كاركرد و روابط آنها با یكدیگر
پرداخته اند ، و به نظریه " ساختارگرا كاركردی " مشهور است ؛ دانشگاه
كاركرد و نقش مؤثری بر سایر ساختارهای جامعه دارد . چنان كه تالكوت پارسونز
، با ترسیم یك نظام سلسله مراتبی سیبرنتیك معتقد است كه كار ویژه نظام
فرهنگی ، كنترل و نظارت از طریق تولید دانش و اطلاعات است كه با ایفای نقش
فرهنگی مطلوب خویش ، نظام سیاسی را جهت دهی و هدایت كرده و برای نظام
اقتصادی نیز قابلیت های لازم را تأمین و نیروی انسانی مورد لزوم را تربیت
كند و ظرفیت انطباق نظام را با محیط افزایش دهد و برای نظام اجتماعی نیز
الگو و راهنمای عمل خواهد بود ؛ به عبارت دیگر ، كاركرد نظام اجتماعی ، حفظ
انسجام و ثبات یك جامعه است و كاركرد نظام سیاسی تحقق اهداف تعهدآور یك
نظام است و نظام اقتصادی ، به دنبال انطباق نظام با محیط اطراف است و
دانشگاه محلی است كه ظرفیت انطباق با محیط ، اعم از فیزیكی و اجتماعی را
افزایش داده ، موجبات تسلط و كنترل بر آن ، به منظور رفع نیازهای انسانی را
فراهم می سازد . همچنین نقش مهمی در اهداف سیاسی و استراتژی نظام سیاسی و
تأمین الگوی ثبات اجتماعی را بر عهده دارد .
بر این اساس ، دانشگاه
جزیره ای مستقل از جامعه نیست و ضمن تأثیرپذیری از نظام سیاسی ، توانایی
مهمی در تأثیرگذاری بخش های مختلف آن دارد . زمانی تحصیل كرده یك محیط علمی
قادر خواهد بود ، برای سامان دادن به مدیریت نظام اجتماعی ، سیاسی ،
اقتصادی و ... ، كارایی علمی مطلوب و مؤثری داشته باشد كه همگام با كسب
دانش های روز ، نسبت به موضوعات اساسی كشور و نحوه مدیریت آن ، حساسیت لازم
را داشته باشد و از نزدیك با مشكلات و مسایل اجتماعی جامعه خود نیز آشنا
شود و عملا مشكلات را شناسایی كند و راه رسیدن به این مقصود ، حضور و
مشاركت فعال دانشجویان در دل اجتماع است و در صورت آگاهی از مناسبات فرهنگی
، اقتصادی ، اجتماعی و به تبع آن احساس مسئولیت برای هدایت جامعه و انسان
است كه در نهایت یافتن راه درمان دردها با استمداد از آموخته ها و تجربیات
نظری و علمی برای دانشجو میسر می شود .
از سوی دیگر ، یكی از كاركردهای
دانشجویان ، ایفای نقش الگو برای هم سن و سالان خویش بوده و از توانایی
قابل توجهی در تأثیرگذاری بر اطرافیان و خانواده های خود برخور دارند ؛ مهم
تر آنكه بسیاری دانش آموختگان دانشگاه ، وارد بازار كار ، عرصه اجرایی و
مدیریتی كشور خواهند شد ؛ از این رو ، نوع رفتار و جهت گیری هیا آنان در
قبال مسائل سیاسی كشور ، از اهمیت به سزایی برخوردار است .چهارم . توسعه و كارآمدی نظام
امروزه مشاركت و همیاری در زمینه های گوناگون اجتماعی از
ملاك های توسعه ، پیشرفت و كارآمدی نظام محسوب می شود .
هر
اندازه مردم به خصوص طبقات تحصیل كرده ، در تصمیم سازی ها ، و تصمیم گیری
ها و به عهده گرفتن مسئولیت ها سهم بیشتری داشته باشند ، توسعه ، پیشرفت و
كارآمدی بیشتر خواهد بود . ارتباط مشاركت سیاسی با بحث توسعه سیاسی به
اندازه ای است كه برخی متفكران ، پارامتر اصلی توسعه سیاسی را مشاركت سیاسی
دانسته و بر این اساس نظام های سیاسی را تقسیم كرده اند . سوم . ویژگی های دانشجوی سیاسی
دانشجوی
سیاسی مطلوب ، در جهت انجام مشاركت سیاسی خود در سطح دانشگاه و جامعه
اسلامی از خصوصیات ممتازی برخوردار است ؛ برخی از این ویژگی ها عبارت است
از :
1. كسب بینش و تحلیل سیاسیمشاركت
سیاسی و حساسیت نسبت به امور سیاسی ، نیازمند داشتن بینش و آگاهی های
سیاسی دقیق ، تحلیل صحیح و منطقی قضایا و تفسیر و تأویل رفتار شخصیت ها ،
دولت ها و جریانات ، شرایط داخلی و بین المللی است ، چنان كه امام علی (ع)
می فرماید: " من عرف الایام لم یغفل عن الاستعداد " ؛ كسانی كه با شرایط و
اوضاع زمانه آشنایی دارند ، از فراهم كردن و كسب آمادگی های لازم غافل نمی
شوند . مقام معظم رهبری نیز در این زمینه می فرماید : " یك نكته اساسی ...
كه من همیشه در مواجهه با دانشجویان ، روی آن تكیه می كنم ؛ و آن ، " پیدا
كردن قدرت تحلیل مسائل و جریان های مهم كشور " است . سیاست در دانشگاه ها –
كه بنده همیشه روی آن تأكید كرده ام – به این معناست . ما دو كار سیاسی
داریم ؛ سیاست زدگی و سیاست بازی ؛ این یك جور كار است . این را من به هیچ
وجه تأیید نمی كنم ؛ نه در دانشگاه و نه در بیرون دانشگاه ؛ به خصوص در
دانشگاه . یكی هم سیاست گری است ؛ یعنی حقیقتا فهم و قدرت تحلیل سیاسی پیدا
كردن كه یكی از وظایف تشكل های دانشجویی این است . من تأكید می كنم ، تشكل
های دانشجویی ... نوع برنامه ریزی و كار را به كیفیتی قرار دهید كه دانشجو
قدرت تحلیل سیاسی پیدا كند ؛ هر حرفی را به آسانی نپذیرد و هر احتمالی را
به آسانی در ذهن خودش راه ندهد یا رد نكند ؛ این قدرت تحلیل سیاسی ، خیلی
مهم است . ما غالبا چوب این را خورده ایم ؛ نه ما ، بلكه ملت های دیگر هم
بر اثر خطاها و خبط هایی در فهم سیاسی شان ، گاهی مشكلات بزرگی را از سر
گذرانده اند . این ، یك مسئله مهم است " .
بر این اساس ، داشتن قدرت
تحلیل سیاسی و پیش از آن ، آگاهی صحیح و دقیق از پدیده های اجتماعی و اتخاذ
موضع آگاهانه ، صحیح ، بجا ، مناسب و برخاسته از مبانی اسلامی ، و عدم
تبعیت از هوای نفس ، از دیگر ویژگی های دانشجوی سیاسی است .
2. ارتقای معرفت دینی و معنویتدانشجوی
سیاسی ، همواره در پی ارتقای سطح معرفت دینی و معنویت خویش ، محیط دانشگاه
و جامعه است . از این دیدگاه یك دانشجوی سیاسی وظیفه دارد تا پس از شناخت
مبانی فكری اسلام ، به خودسازی و تهذیب نفس خود كه از مهم ترین زمینه های
رشد و توسعه سیاسی فرد و جامعه است ، بپردازد ؛ بدین ترتیب می تواند به
فرهنگ و جامعه خود خدمت كند . چنان كه مقام معظم رهبری با تأكید بر " عمق
بخشیدن به معرفت دینی " در میان دانشجویان می فرماید : " باید كار معرفتی
عمیق انجام بگیرد ... برای اینكه ما بتوانیم ، به این آینده های مطلوب
برسیم ؛ احتیاج به نسل جوان با همت پرانگیزه مؤمن تلاشگر كاردان راه بلد
داریم . یكی از شرایط اصلی اش مؤمن بودن و متقی بودن است ؛ اینكه می گوییم
تشكل های اسلامی و محیط های دانشجویی ، معارف و معرفت اسلامی را در خودشان
عمق ببخشند ، برای این است كه بتوانند این بار سنگین را بر دوش بگیرند و به
منزل برسانند ؛ والا
نمی شود . این نكته و حرف اصلی ما با مجموعه های دانشجویی
است " .
3. آرمانگرایی دانشجوی
سیاسی به واسطه بیداری ، آگاهی دینی و خصیصه آرمان خواه خود ، همواره در
پی زنده كردن آرمان های مقدس انسانی و اسلامی است . گاهی به واسطه گذشت
زمان و ظهور نسل جدید ، ارزش هایی چون عدالت خواهی ، آزادی خواهی ، مساوات
طلبی ، برابری انسانی ، آزادی ، مبارزه با تبعیض ، انحصارطلبی و استكبار ،
كم رنگ و بعضا فراموش می شوند . به این ترتیب دانشجوی سیاسی می تواند ،
ارزش ها و آرمان های مقدس را یادآور شده و جامعه را از حركت های واپس
گرایانه رهایی بخشند .
بر این اساس ، رهبر معظم انقلاب ، دانشجویان و
حركت های دانشجویی را به آرمان گرایی رهنمون ساخته ، و چنین می فرماید : "
طبیعت دانشجو ، آرمان گرایی است ؛ باید هم آرمان گرا باشد . اگر آرمان گرا
نباشد ، این حركت متوقف خواهد شد در زمینه علم هم باید آرمان گرا باشد . در
زمینه جامعه و مسائل جاری خودش هم باید آرمان گرا باشد . اصلا آرمان گرایی
جوان ، مایه پیشرفت است . اگر آرمان گرایی را در جوانان خفه كردند و
كوبیدند و از بین بردند – یا زشت شمردند – اشكال بزرگی متوجه خواهد شد .
این نباید باشد " . ایشان در جای دیگر یادآوری می كنند : " ممكن است دسترسی
به یك آرمان میسر هم نباشد ؛ اما رها كردن آن آرمان هم جایز نباشد ؛ لذا
نگاه آرمانی شما و توقعاتی كه ناشی از این نگاه هست ، این برای ما مطلوب
است ؛ این را می خواهیم و باید باشد " .
4. پرسش گری و انتقاد بی تردید ، پرسش گری و انتقاد سازنده ، لازمه تفكر ، پویایی و پیشرفت است . دانشجو در دانشگاه می آموزد كه در برابر هر چه
می
شنود و می بیند ، چون و چرا بگذارد ؛ اما واگر كند ؛ بپرسد و علت یابی كند
. هر خواسته یا نكته ای را بی دلیل نپذیرد و با شك به امور بنگرد . دانشجو
در دانشگاه فرا می گیرد كه در مقابل هر رویدادی ، مكث و تأمل كند . در پس
هر حادثه ، ریشه ها و علل آن را ارزیابی و هر اتفاقی را تجزیه و تحلیل كند .
این روحیه كه خصیصه ارزشمند اذهان زنده و فعال است ، به دانشجو هویت مستقل
فكری می بخشد و او را در زمره قشر روشنفكر و منتقد جامعه قرار می دهد ؛ از
این رو دانشجوی سیاسی ، به عنوان فعال ترین و حساس ترین عضو دانشگاه ،
پرسش گر بوده و زبان انتقادی و طلبكارانه دارد و به فرموده مقام معظم رهبری
" مبادا كسی تصور كند كه اگر این زبان انتقادی ، حتی یك كمی تلخ هم باشد ،
حالا بنده كه اینجا نشسته ام ، ناراحت خواهم شد ، نه ؛ اتفاقا خود این
زبان انتقادی هم برخاسته از همان نگاه و توقعات آرمانی است ؛ راضی نبودن به
آنچه كه داریم ، معنایش میل و گرایش رسیدن به آن چیزی است كه نداریم و این
درست همان چیزی است كه ما می خواهیم " . بر این اساس ، دانشجویان باید
انتقادات و نظرات انقلابی خود را به دور از هر گونه مصلحت اندیشی و با
صداقت كامل مطرح كنند ، زیرا اگر دانشجو مصلحت اندیش باشد ، مسئولان جامعه
نیز ، به طریق اولی ، در تصمیم گیری های خود مصلحت اندیش
می شوند .
5. تولید علم ، نوآوری و خلاقیتبا
توجه به اهمیت توسعه علمی كه مبنای توسعه پایدار و همه جانبه در كشور است ،
وظیفه نخست و حرفه ای دانشجوی سیاسی ، ارتقای سطح علمی ، تحقیقاتی و
پژوهشی است . دانشجو باید در مقام شناسایی و برجسته كردن مطالبات خواسته ها
و نیازهای واقعی جامعه بر آمده ، با استفاده از تحرك ، شادابی و پویایی
دوران جوانی خویش ، در مسیر ارایه راه حل های علمی و خلق ایده های نو برای
نیاز به مطالبات و خواسته های مردم گام بردارد.
مقام معظم رهبری در این
باره می فرماید : " یكی از فرایض حتمی برای این نسل ، عبارت از تقویت بنیه
علمی كشور است . اگر علم نداشته باشیم ، اقتصادمان ، صنعت مان ، حتی مدیریت
و مسائل اجتماعی مان عقب خواهد ماند . برای مقابله با آنها ( دشمنان ) علم
لازم است . اگر بخواهید از لحاظ علمی پیش بروید ، باید جرأت نوآوری داشته
باشید ، استاد و دانشجو باید از قید و زنجیر ، جزم گیری
تعریف های علمی
القا شده و دائمی دانستن آنها خلاص شوند ... آن وقتی كه علم با هدایت ،
ایمان وعواطف صحیح و معرفت روشن بینانه و آگاهانه همراه شود ، معجزه های
بزرگی می كند و كشور ما می تواند در انتظار این معجزه ها بماند " . بر این
اساس ، حركت در مسیر نظریه پردازی و نظریه سازی علمی ضرورت می یابد ؛ برای
نمونه لازم است تا بر موضوع عدالت اسلامی ، مفهوم ، مصداق و حوزه كاربردی
آن نظریه پردازی و كار دقیق علمی انجام شود و در این زمینه ، دانشجویان ضمن
دعوت از افراد و كارشناسان مختلف ، اعم از مخالف و موافق ، به دور از هر
گونه جانبداری و تعصب ، به بحث و جدال علمی و استدلالی بپردازند .
6. هوشیاری و حساسیت از
رسالت های دانشجویان ، دقت و كند و كاو پیرامون پدیده هایی است كه در
دانشگاه ها به صورت جریانی ، جناحی و غیرواقعی مطرح می شود . دانشجوی سیاسی
با هوشیاری ، صفا ، صداقت و فراست خود ، هدف از طرح برخی مسایل سیاسی و
جریان سازی های انحرافی را كه به دنبال بی تفاوت كردن دانشجویان یا كشاندن
آنان به صف مخالفان و معترضان و تبدیل دانشجو به عنوان پیاده نظام جریان
های سیاسی هستند . به خوبی در می یابد و مواضع مناسب را اتخاذ می كند .
رهبر فرزانه انقلاب در این زمینه می فرماید : " مجموعه های دانشجویی – كه
پایه اسلامی و پایه معرفتی دارند – در داخل دانشگاه ، كاری نكنند كه رقابت
های آنها یا معارضه هایی كه به نام رقابت انجام می گیرد ، به تضعیف قوای
این مجموعه های مؤمن بینجامد . این مجموعه ها همدیگر را حفظ كنند . من نمی
گویم همه یك جور فكر كنند ، همه یك جور سلیقه داشته باشند ؛ نه ممكن است ،
نه لازم ؛ لیكن معارضه و تضعیف یكدیگر جدا خودداری كنند . امروزه دشمن به
طور ویژه ، بر روی جریان های دانشجویی
سرمایه گذاری می كند تا بتوانند در محیط های دانشجویی نفوذ و رخنه كنند و برای خودشان سربازانی را در آنجا تدارك ببینند .
این
كار با نام های مختلف ، دارد انجام می گیرد . امروز سرویس های جاسوسی
آمریكا و اسرائیل ، حتی حرفی ندارند كه به تشكل هایی در دانشگاه های ایرانی
كمك مالی بكنند كه این تشكل به حسب ظاهر ، وابسته به توده ای های سابق اند
... ؛ یعنی برای معارضه با جریان دانشجویی اصیل و سالم – كه همان جریان
اسلامی و پای بند به معنویت و مفتخر به ایرانی بودن خود است – حاضرند ، زیر
هر نامی ، دانشجو را فعال كنند ؛ زیر نام توده ای ، سلطنت طلب و نام های
گوناگون . شماها باید متوجه باشید " .
7. مستقل بودن از
آنجا كه در مشاركت سیاسی ، مباحثی نظیر كسب قدرت ، اعمال نفوذ و ... مطرح
است ، دانشجوی سیاسی بدون ملاحظه نفوذها و فشارهای بیرونی و خواست مراكز
قدرت ، هدف و مسیر خود را به صورت مستقل و متناسب با نقش و جایگاه دانشگاه
شناسایی و ترسیم كرده و به اتخاذ سیاست ها و خط مشی های خویش می پردازد و
اجازه
نمی دهد كه گروه ها و افراد فرصت طلب ، فرصت نفوذ در دانشگاه و
تغییر اهداف جریان های اصیل دانشجویی را بیابند . جریان اصیل دانشجویی ، با
تكیه بر عوامل سنجیده و خودآگاه ، تنها به جوشش و پویایی درونی دانشگاه و
پیشرفت و كارآمدی نظام اسلامی فكر كرده و سخنگو و نماینده منافع عمومی مردم
است ؛ نه ابزار گروه های سیاسی . بر این اساس ، دانشگاه به عنوان نهادی كه
به همه مردم تعلق دارد ، به هیج وجه قابل مصادره توسط هیچ یك از احزاب و
گروه ها و جریانات سیاسی نیست ، چرا كه در این صورت ،
دانشگاه ها به
باشگاه های سیاسی تبدیل می شوند . جریان اصیل دانشجویی كه برخاسته از
واقعیات دانشگاه باشد ، به واسطه دارا بودن شجاعت ، صداقت و نجابت به هیچ
وجه حاضر نخواهد بود كه با گره خوردن با قدرت و ثروت ، منزلت ، اعتبار و
نقش خود را تنزل دهد .
8. رعایت اصول اخلاقی و ارزش های دینیرفتارها
، نوع كنش و واكنش دانشجوی سیاسی ، بر اساس رعایت اصول اخلاقی ، ارزش های
دینی ، احترام متقابل ، ادب سیاسی و عقلانیت مفاهمه ای است كه لازمه فرهنگ
سیاسی – مشاركتی دینی است . در واقع ، رعایت اصول اخلاقی و ارزش های دینی ،
حفظ حریم كرامت وجودی همه افراد است ؛ از این رو لازم است تا رفتار سیاسی
دانشجویان ، بر اساس نرم ها و هنجارهای اجتماعی و دینی
ضابطه مند انطباق
یابد و از آنجا كه قشر فرهیخته و دانشجوی ایرانی نیز برخاسته از متن چنین
جامعه ای است ، می توان احترام به اصول اخلاقی ، ارزش ها و باورهای دینی و
حركت در این مسیر را از آنان در تمامی فعالیت های سیاسی و اجتماعی انتظار
داشت .
9. قانون مداری حاكمیت
قانون در تمامی اركان نظام و سطوح مختلف جامعه ، از اهداف و آرمان های مهم
دانشجوی سیاسی است ؛ بر این اساس ، یكی دیگر از ویژگی های دانشجوی سیاسی ،
آگاه بودن از چارچوب های قانونی و حقوقی فعالیت های سیاسی و رعایت این
ضوابط در كلیه فعالیت های خویش است . بدیهی است التزام به رفتار قانونی از
یك سو ، نمایانگر مشروع پنداشتن نظام ها و از سویی نشان از عقلانیت
رفتاركنندگان است و هر نوع حركتی خارج از ضوابط پذیرفته شده و قانونی ،
نظیر خشونت و عدم تحمل سیاسی و ... ، نه تنها با واكنش لایه ها و سطوح
مختلف جامعه مواجه خواهد شد ، بلكه آثار زیان باری را نیز برای دانشگاه ،
مجموعه های دانشجویی و نظام اسلامی به دنبال خواهد داشت .
بررسی حوادث
تاریخی نیز به خوبی بیانگر این واقعیت است كه بیشترین خطر و آفت برای نهضت
های الهی و مردمی ، اقدامات غیرقانونی و افراط و تفریط هاست . از این رو
نظام اسلامی ، همواره با حركت های خودسرانه و غیرقانونی مخالف بوده است و
رهبر معظم انقلاب نیز در این زمینه می فرمایند : " بارها گفته ام ، باز هم
تكرار می كنم ، من معتقدم كه جوان مملكت بایستی در همه میدان ها حضور و
آمادگی داشته باشد ، منتها با انضباط ، این گونه حركاتی كه ملاحظه شد ،
كسانی به دانشگاه حمله كنند ، ناشی از بی انضباطی است ؛ با هر نامی انجام
بگیرد ، غلط و محكوم است . اگر با نام دفاع از دین هم انجام بگیرد ، غلط
است ؛ اگر با نام دفاع از ولایت هم انجام بگیرد ، غلط است . مگر من بارها
نگفته ام كه در اجتماعات كسانی كه مخالف اند هیچ كس نباید رفتار خشونت آمیز
داشته باشد . چون این كار دشمن را خوشحال می كند ... " جمع بندی
سیاسی
بودن دانشجو و مشاركت سیاسی دانشجویان ، با توجه به مؤلفه هایی چون جایگاه
، نقش و كاركردهای مهم دانشجو در سطح نظام سیاسی و جامعه از یك سو و توجه
به آموزه های اسلامی درباره ضرورت و ضوابط مشاركت سیاسی و بالاخره حدود و
مقررات قانونی ، تبیین و لزوم آن اثبات می گردد. حد لازم سیاسی بودن به
معنای حساسیت در برابر سرنوشت خود و جامعه خویش ، داشتن بینش و تحلیل سیاسی
پیرامون مسائل داخلی و خارجی و جریان های موجود و در مرحله بعد ، تلاش
فكری و عملی برای بهبود و پیشرفت كشور از طریق فرایندهای مختلف علمی ،
پژوهشی ، سیاسی ، فرهنگی و ... است . از این رو " افراط كاری سیاسی " یا "
انفعال و بی تفاوتی سیاسی " مغایر حقوق ، وظایف و جایگاه دانشجو بوده ، با
آموزه های اسلامی ، اصول نظام ، منافع و امنیت ملی ، استقلال ، توسعه و
پیشرفت مادی و معنوی كشور در تضاد و ناسازگاری كامل است . این موضوع را با
سخن مقام معظم رهبری در دیدار دانشجویان نمونه و نمایندگان تشكل های مختلف
دانشجویی به پایان می رسانیم :
" مسئولیت شما سنگین است ؛ هم باید درس
را بخوانید ، هم محیط سیاسی تان را بشناسید ، هم روی محیط سیاسی اثر
بگذارید و هم خودتان را از لحاظ فكری و روحی آماده كنید . برای فردایی كه
بلاشك ، وزن این نظام متكی به معنویت – یعنی نظام جمهوری اسلامی – در
معادلات جهانی بین المللی ، ده برابر امروز خواهد شد . مطمئن باشید كه
ماچنین روزی را در پیش داریم و شما جوان های امروز ، آن روز را خواهید دید.
علی القاعده آن روز ماها نیستیم ؛ اما شماها هستید و خواهید دید آن روزی
را كه وزن و ثقل و اهمیت جمهوری اسلامی در معادلات جهانی – چه از لحاظ
سیاسی ، چه از لحاظ علمی و چه از لحاظ بیان افكار سازنده – ده برابر امروز
است .
باید خودتان را انشاءالله برای آن روز آماده كنید " 
منبع: irdc.ir
