بلوغ یک دوره خاص و مشخصی
است که از طریق بعضی تغییرات در تکامل و رشد فرد شناخته می شود . این
تغییرات در هیچ زمان دیگری در طول حیات فرد اتفاق نمی افتد و ویژگیهای خاصی
دارد .
بهداشت روانی دوران بلوغ
بلوغ زمان تغییرات سریع است : بلوغ یکی از دو مرحله در سرتاسر طول حیات
زندگی هر فرد است که با تغییرات مشخص و رشد سریع در همه اندامهای بدن همراه
است . ( مرحله دیگر از دو مرحله یاد شده ، دوره جنینی و شش ماه اول زندگی
نوزاد است ) . این رشد سریع و ناگهانی یک تا دو سال قبل از اینکه پسر یا
دختر به بلوغ جنسی برسند شروع می شود و شش ماه تا یک سال بعد از آن هم
ادامه می یابد ، بنابراین دوره کامل این مرحله رشد سریع حدوداً سه سال طول
می کشد . تغییرات ناگهانی و سریعی که هنگام بلوغ اتفاق می افتد موجب
سراسیمه شدن ، دستپاچگی و نگرانی نوجوانان می شود و در خیلی از موارد منجر
به بروز رفتارهای ناهنجار و غیرمطلوبی در آنان می گردد .
چون در مراحل بلوغ ( قبل از بلوغ ، بلوغ جنسی ، و بعد از بلوغ ) نوجوان
با تغییرات و مشکلاتی مواجه می شود ، باید والدین و یا آنان که به نوجوان
نزدیکند به آرامی و با توضیح کافی او را در جریان این تغییرات قرار دهند .
بروز صفات ثانویه جنسی در مرحله قبل از بلوغ ، اولین انزال ( احتلام ) یعنی
خروج منی در پسران در زمان بلوغ ، آشنا کردن نوجوانان با مسایلی که در
دوره بعد از بلوغ ممکن است برای آنان پیش بیاید ( مانند : استعمال مواد
مخدر ، مشروبات الکلی ، مفاسد اجتماعی ، معاشرت و هم نشینی با دوستان ناباب
و منحرف ، مشاهده فیلم های ویدئویی غیرمجاز و جنسی و ... ) از مواردی است
که باید به آن توجه کافی داشت .
رعایت بهداشت فردی در زمان بلوغ و توجه به احکام شرعی و بجای آوردن نماز
، روزه ، و غسل در مواقع لازم از دیگر مواردی است که باید با دقت و بیان
روشن برای نوجوانان شرح داده شود .
چون در مراحل بلوغ ( قبل از بلوغ ، بلوغ جنسی ، و بعد از بلوغ ) نوجوان
با تغییرات و مشکلاتی مواجه می شود ، باید والدین و یا آنان که به نوجوان
نزدیکند به آرامی و با توضیح کافی او را در جریان این تغییرات قرار دهند .
علل بلوغ
هورمونها باعث بروز بلوغ می شوند .از حدود 5 سال قبل از بلوغ جنسی ،
میزان کمی از هورمونهای جنسی تولید و ترشح می شوند ، که این میزان به تدریج
در دوران بلوغ افزایش می یابد و سبب تکامل ساختمانی دستگاه تناسلی و عمل
غدد جنسی می شود .
این هورمونها از غده ای به نام هیپوفیز که در قاعده مغز قرار دارد و نیز
از غدد جنسی ( بیضه ها در پسران و تخمدانها در دختران ) ترشح می شوند و با
تأثیرگذاری بر سایر غدد و اثر متقابل بر یکدیگر سبب رشد و تکامل بیضه و
سایر اعضاء تناسلی و بروز صفات ثانویه جنسی می شوند . این اثرات متقابل در
تمام طول حیات باروری افراد ادامه دارد و بتدریج کاهش می یابد .
بنابراین پیدایش بلوغ بر اثر ترشح هورمونهای جنسی است و فعالیت های
هورمونی سبب بروز تظاهرات بلوغ می شود که صفات اولیه و ثانویه جنسی نامیده
می شوند . صفات اولیه جنسی مربوط به مقاربت جنسی و تولید مثل است که در
ارتباط با اعضای دستگاه تناسلی است و صفات ثانویه جنسی شامل رویش موی صورت و
ناحیه تناسلی و بم شدن و تغییر آهنگ صدا در پسران و رویش موی ناحیه تناسلی
و تغییرات اندامها در دختران است .
در زمان بلوغ هورمونهای جنسی به تدریج افزایش می یابند و تغییرات بدنی
را سبب می شوند . بنظر می رسد در سن 16 تا 17سالگی سطح هورمون مردانه (
تستوسترون ) در خون خیلی زیاد می شود و سپس به آهستگی کاهش می یابد تا در
افراد بزرگسال به میزان ثابتی برسد .
نوجوان
تغییرات جسمی در دوران بلوغ
هنگام رشد سریع و ناگهانی دوران بلوغ ، از نظر جسمانی تغییراتی در
نوجوانان به وجود می آید که اغلب موجب اضطراب ، دست پاچگی و نگرانی آنها می
شود و اگر از اتفاقاتی که برای آنها پیش می آید اطلاع و آگاهی نداشته
باشند چه بسا این دل نگرانیها ادامه پیدا کند و در تعدادی از نوجوانان در
مراحل زندگی اثرات سوء و زیان باری برجای بگذارد . به طور کلی چهار تغییر
مهم جسمی در نوجوانان پیدا می شود که عبارتند از :
تغییر در اندازه بدن /تغییر در اندامهای بدن /رشد و تکامل صفات اولیه جنسی /رشد و تکامل صفات ثانویه جنسی
صفات اولیه جنسی
صفات اولیه جنسی مربوط به فعالیت بیضه ها و آلت تناسلی است . بیضه ها
غدد جنسی مردانه و عضو اصلی تولید مثل مرد هستند . این غدد اسپرم مردانه و
هورمون تستوسترون تولید می کنند و تولید اسپرم در تمام طول حیات مرد ادامه
دارد .
بیضه ها در 15سالگی فقط 20 درصد رشد دارند و بعد ازیک یا دو سال سرعت
رشد آنها افزایش می یابد و سپس کند می شود به طوری که در18سالگی این رشد
کامل می گردد .
کمی بعد ازآنکه رشد سریع بیضه ها شروع شد رشد آلت تناسلی مشخصاً نمایان
می شود . اولین مرحله رشد طولی است و در تعقیب آن به تدریج بر قطر آلت
افزوده می شود . اندازه آلت تناسلی مانند سایر اندامها از فردی به فرد دیگر
متفاوت است . بعضی از نوجوانان از نازکی آلت تناسلی خود نگران اند و برای
مدتی این احساس را دارند که رشد آن عادی نیست و ممکن است نتوانند وظایف
زناشویی را انجام دهند ، که البته باور غلطی است .
اولین انزال که یکی از معیارهای بلوغ است معمولاً در هنگام خواب پیش می
آید . اگر در مورد انزال چیزی به نوجوان گفته نشده باشد دچار نگرانی و
اضطراب خواهد شد ، ولی باید بداند که این یکی از مراحل رشد و تکامل است
وامری طبیعی است
وقتی اعضای تناسلی فرد عملاً فعال و بالغ شدند ، در اثر تحریک جنسی آلت
تناسلی بزرگ و سفت می شود که به این حالت نعوظ می گویند . علت نعوظ تجمع
خون در آلت تناسلی است . بعد از نعوظ ممکن است منی ( مایع لزجی است که حاوی
اسپرم یا نطفه مرد است ) از آن خارج شود . این اولین انزال که یکی از
معیارهای بلوغ است معمولاً در هنگام خواب پیش می آید . اگر در مورد انزال
چیزی به نوجوان گفته نشده باشد دچار نگرانی و اضطراب خواهد شد ، ولی باید
بداند که این یکی از مراحل رشد و تکامل است وامری طبیعی است که از سلامت
وجود او خبر می دهد و نباید باعث نگرانی شود .
صفات ثانویه جنسی
ظاهر پسران و دختران در مراحل رشد و تکامل دوران بلوغ بطور فزاینده ای
با هم تفاوت پیدا می کند . این تغییر که معلول رشد تدریجی صفات ثانویه جنسی
است آنها را از هم متمایز می سازد . چون صفات مورد نظر مستقیماً ارتباطی
با توالد و تناسل ندارند به آنها ثانویه گفته می شود . تا وقتی که ظاهر پسر
و دختر کودکانه است کششی نسبت به هم ندارند ولی وقتی صفات ثانویه جنسی
نمایان شد این کشش پیدا می شود .
صفات ثانویه جنسی در مردان عبارتند از :
رویش موهای زهار ( شرمگاه ) این موها حدود یک سال بعد از شروع بزرگ شدن
بیضه ها و آلت تناسلی ظاهر می شوند . شروع رویش موها از ابتدای بلوغ تا15
سالگی و قبل ازاولین انزال می باشد . در ابتدا این موها کم ، نازک و ظریف
اند و بتدریج تیره رنگ ، زبر و مختصری پیچ دار می شوند .
رویش موی صورت ، زیربغل وافزایش موی بدن : رویش این موها پس از تکمیل
رشد موهای زهار اتفاق می افتد . بعضی افرد پرمو تر از دیگران هستند و در
بعضی ممکن است موهای روی قفسه صدری رشد نکند .
زبر شدن پوست : پوست زبر می شود و رنگ آن خاکستری می گردد . منفذ پوست بازتر و وسیع تر می شوند .
فعالیت غدد چربی : غدد چربی در پوست بزرگ و فعال می شوند . در اثر
افزایش فعالیت غدد چربی ممکن است جوشهایی روی صورت و پوست بدن ظاهر شوند که
به آنها آکنه می گویند و محل شایع آنها صورت است . این جوشها نباید
دستکاری شوند زیرا در اثر دستکاری حالت چرکی پیدا می کند و احتمال آنکه
جایشان به صورت فرورفتگی در صورت باقی بماند بیشتر می شود . اگر این جوشها
زیاد شدند و ایجاد ناراحتی کردند بهتر است با مشورت والدین به پزشک مراجعه
شود و از خوردن شیرینی وغذاهای چرب و پرادویه حتی المقدور خودداری شود . در
ضمن غدد عرق زیربغل شروع به فعالیت میکند و عرق کردن در مراحل پیشرفت بلوغ
افزایش می یابد . این فعالیتهای غدد چربی وعرق ممکن است سبب تولید بوی
خاصی که کمی ناراحت کننده است شود .
تغییر صدا : تغییر صدا ناشی از رشد طنابهای صوتی است . تغییر صدا در
زمان رشد کامل صورت می پذیرد . صدا در ابتدا خشن و بعد بم می شود و در
ابتدا کمی ناهنجار و شاید دورگه است ولی به تدریج آهنگ صدا مطلوبتر می شود .
رشد عضلات : عضلات بخصوص عضلات سینه رشد می کند و نیرو می گیرد ؛ ساقها و بازوان و شانه ها شکل می گیرند .
بلوغ یکی از مراحل رشد و نمو است که ویژگیهای خاص خود را دارد و اگر این
خصوصیات شناخته نشوند و رفتار و برخورد مناسبی با آنها نداشته باشیم
مشکلات فراوانی به بار می آورند .بلوغ در واقع یعنی بلوغ جنسی . رفتار جنسی
اگر در مسیر هدایت شده و درست قرار نگیرد آسیب پذیری و مخاطرات فراوانی را
به وجود می آورد . باید با آموزش صحیح وبیان روشن نوجوانان را برای یک
زندگی سالم و با نشاط همراه با مسؤولیت پذیری خانوادگی آماده کنیم .
منبع : سایت اندیشه
